Karakteristike

Florističke odlike

Vojvodina predstavlja tipično agrokulturno područje gde su svi tipovi prirodnih staništa ugroženi smanjenjem površine, fragmentacijom i prostornom izolacijom. Biše od tri četvrtine područja obraslo kulturama, odnosno 74,5 % se obrađuje, a 6,8 % su livade i pašnjaci, što ukazuje da se 82,8 % površina nalazi pod agrokulturom (Adamović, 2008) . To ukazuje da prirodnih staništa ima procentualno manje, kao i na izraženu fragmentaciju. Fragmentacija prirodnih staništa uslovila je gubitak površina prirodnih staništa, prostornu izolovanost i neravnomeran prostorni raspored, što dovodi do gubitka i dalje ugroženosti biodiverziteta. Prirodna vegetacija ostala je sačuvana u vidu manjih ili većih izdvojenih oaza kao što su ritovi, slatine, neobrađeni delovi lesnih terasa, lesnih zaravni, odnosno sve ono što se nije moglo privesti poljoprivrednim površinama. Stepska, peščarska i slatinska staništa, predstavljaju domintne tipove prirodne, iskonske vegetacije Vojvodine. Panonske lesne stepske livade, panonske peščane stepe, panonske kopnene dine, panonske slane stepe i slane močvare valorizovani su kao priroritetna staništa za zaštitu u Srbiji (Pravilnik o kriterijumima za izdvajanje tipova staništa, o tipovima staništa, osetljivim, ugroženim, retkim i za zaštitu prioritetnim tipovima staništa i o merama zaštite za njihovo očuvanje, „Sl. Glasnik RS“, 35/2010), kao i u zemljama EU (Direktiva o staništima-Directive 92/43/EEC Annex I) što ukazuje na njihovu ugroženost i u međunarodnim razmerama.

Na području Okanja dominiraju panonske lesne slane stepe i slane močvare zaštićene kao prioritetni tip staništa u Evropskoj uniji. Ovaj prostor prepoznatljiv je po slanom jezeru nastalom u paleomeandru Tise. Okruženo je barama i slatinama na podlozi različite zaslanjenosti, a na višim delovima prisutni su i ostaci stepe. Okanj bara, pored Slanog Kopova i bare Rusande, predstavlja specifičan centar halofitske specijske i ekosistemske raznosvrsnosti u panonskom biljnogeografskom regionu, odnosno od evropskog značaja.

Flora i vegetacija Okanj bare, kao jednog od reprezentativnih područja sa slanim, muljevitim i povremeno isušenim barama na hloridnim solonjecima do sada nije bila predmet proučavanja botaničara. Postoje literaturni podaci koji se odnose na slatinsku vegetaciju i močvarnu zaslanjenu vegetaciju na području Vojvodine. Halofitsku vegetaciju slatina u Vojvodini sa fitocenološkog, biljnogeografskog i privrednog stanovišta proučavao je Slavnić (1939, 1947, 1948, 1953). Slatinske zajednice Bačke istraživala je Kujundžić (1979, 1980). Sintaksonomski položaj slatina zapadne i južne Bačke na osnovu fitocenoloških istraživanja daje Parabućski (1978). Takođe, postoje brojni radovi mađarskih autora (Bodrogközy, 1963-1964; Soó 1964-1973) o slatinskoj vegetaciji, koja je od značaja za istraživanje halofitske vegetacije u Vojvodini.

Podaci o flori i vegetaciji koji se navode u studiji zaštite, rezultat su terenskih istraživanja u periodu od 2006. do 2008. godine, a za potrebe valorizacije prirodnih vrednosti, radi uspostavljanja zaštite područja. Inventar flore nije urađen budući da je akcenat dat na fitocenološki značajnim vrstama koje su istovremeno biljnogeografski značajne, zaštićene,ugrožene ili su od nacionalne i međunarodne važnosti za očuvanje biodiverziteta.

Biljne vrste značajne za očuvanje specijskog diverziteta.

U grupi nacionalno i međunarodno značajnih vrsta zabeleženo je 28 vrsta i podvrsta. Od toga je u „ Pravilniku o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta“ („Sl. glasnik RS“, br. 5/10) u kategoriji strogo zaštićenih navedeno 8 taksona na nivou vrste i podvrste ( Cirsium brachycephalum, Plantago schwarzenbergiana, Salsola soda, Scilla autumnalis, Scirpus lacustris subsp. tabernaemontani, Suaeda maritima subsp. pannonica). Na Evropskoj Crvenoj Listi (Europaean Red List of Globally Threatened Animals and Plants) kao i na IUCN-ovoj crvenoj listi ugroženih biljaka (International Union for Conservation of Nature, Red List of Threatened Plants) se nalazi Švarcenbergova bokvica (Plantago schwarzenbergiana). Jedna vrsta (Salvinia natans) je navedena u Dodatku I Bernske konvencije kao strogo zaštićena (App.I, strictly protected plant species, 1992 and 1999 rev., Appendix 1/ Annexe 1). Na IPA listi (IPA Criterion A, threatened species) nalazi se 4 taksona (Cirsium brachycephalum, Limonium gmelinii subsp. hungaricum, Salvinia natans ) (Tab. 3). Specifičnost flore Okanja su vrste koje se po svom fitogeografskom značaju nalaze na granici areala, odnosno imaju usko rasprostranjenje. To su vrste pontsko – centralnoazijske grupe flornih elementa, odnosno panonski, subpanonski, pontsko-panonski, subpontski, subpontsko-centralnoazijski, pontsko-istočno-submediteranski i subbalkanski florni elementi. Prisustvo panonskih endema i subendema u flori prirodnog dobra „Okanj bara“ je veoma značajno i ukazuje na fitogeografsku pripadnost ovog dela Potisja panonskoj flornoj provinciji.

Slika 10: Švarcenbergova bokvica (Plantago schwarzenbergiana Schur).

Švarcenbergova bokvica (Plantago schwarzenbergiana Schur) je erdeljsko- panonski endem, vrsta od međunarodnog značaja za očuvanje globalnog biodiverziteta (Stevanović, Vasić, 1995). Ova vrsta ima značajnu ekološku ulogu jer predstavlja specifičnu komponentu florističke i vegetacijske raznolikosti transilvanijsko – panonskog regiona (Butorac, 1999). Raste u većem broju uz rub Okanj bare, na vlažnoj slatini zajedno sa bezbridnjačom (Pucineliia distans subsp. limosa) i panonskim zvezdanom (Aster tripolium subsp. pannonicus). Švancerbergova bokvica nije retka na slatinama Banata (Vučković, 1986; Knežević, Boža, 1990; Knežević, 1990, 1994). (sl. 10).

Vranjemil (Limonium gmelini O. Kuntze (Willd.) subsp. hungaricum (Klokov) Soó) je panonski endem, izrazita halofitska vrsta koja za vreme cvetanja u leto daje svetlo ljubičasti aspekt slatinama (sl. 11). U Bačkoj i Banatu nalazi se na južnoj granici rasprostranjenja (Budak, i dr., 1990).
Bezbridnjača (Pucinellia distans subsp. limosa) je panonski subendem, tipična halofitska vrsta koja raste na vlažnim depresijama i na niskim, periodično plavljenim delovima slatina, gde gradi karakterističan i prepoznatljiv pojas. U Banatu se nalazi na jednoj od južnih granica areala. Čest je i Aster sedifolius L. subsp. canus (Waldst. & Kitt) Merxm., takođe panonska subendemična vrsta.

Žutenica (Roripa sylvestris subsp. kerneri Menyh.) ima panonsko subendemsko obeležje. Raste na vlažnim blago zaslanjenim livadama (sl. 12).

Slika 11: Vranjemil (Limonium gmelini O. Kuntze (Willd.) subsp. hungaricum (Klokov) Soó)

Slika 12: Roripa sylvestris subsp. kerneri Menyh

Predstavnici panonskog flornog obeležja u Rezevatu su: panonski zvezdan (Aster tripolium L. subsp. pannonicus (Jacq.) Soó) koji raste uz tršćake i na vlažnoj slatini (sl. 13). Slatinska palamida (Cirsium brachycephalum Juratzka) se periodično javlja na vlažnim staništima uz bare Nađoš, Žugalj i Okanj (sl. 14), i izdvojena je kao značajna za očuvanje globalnog biodiverziteta (Stevanović, i dr., 1995)

Slika 13: Panonski zvezdan (Aster tripolium L. subsp. pannonicus (Jacq.) Soó)

Slika 14: Slatinska palamida (Cirsium brachycephalum Juratzka )

Pontsko-južnosibirsko-panonski endem Suaeda maritima (L.) Dumort. subsp. pannonica (Beck) Soó ex P. W. Ball je pronađen na svega nekoliko kvadratnih metara na severnom kraju bare Okanj i ovo je treći potvrđeni nalaz ove kritično ugrožene vrste u Srbiji ( Boža, 1999). Činjenicu da ova retka vrsta na do sada poznatim staništima pokazuje značajne fluktuacije brojnosti, kao i da je subpopulacija uz Okanj baru verovatno najmanja u Srbiji naglašava potrebu za njenom zaštitom.
Trifolium angulatum Waldst. &Kit. kao submediteranska vrsta, kao i subatantsko-submediteranska vrsta Trifolium ornithopodioides L. (zabeležena u aprilu 2007.) rastu na vlažnim peskovitim i blago zaslanjenim livadama i pašnjacima.
Purpurnocrni luk (Allium atropurpureum Waldst. & Kit. ) raste na ostacima stepe uz prugu, na potezu Elemir- Melenci. Brojnost populacije je oko 50 jedinki. Vrsta je ugrožena u opasnosti od nestajanja (EN) sa tendencijom opadanja brojnosti u okviru raspona javljanja. Pripada subsrednjeevropskom balkanskom flornom elementu (sl. 15 i 16).

 

Slika 16: Purpurnocrni luk (Allium atropurpureum Waldst. & Kit)

Pozni zumbul (Scilla autumnalis L.) ima pontsko – centralnoazijsko – submediteransko florno obeležje, a svojim ljubičastim cvetovima ukrašava slatine u jesen. (sl. 17).

Slika 17: Scilla autumnalis L. (pozni zumbul)

Lepljivi pucavac (Silene viscosa (L.) Pers.) je predstavnik subpontsko – centralnoazijskog flornog elementa. Evidentirano je samo nekoliko (7) jedinki u zajednici Achilleo-Festucetum pseudovinae oko Okanja. (sl. 18). Iz ove grupe flornog elementa obeležje flori daje i Potentilla argentea L.

Slika 18: Lepljivi pucavac (Silene viscosa (L.) Pers.)